Favela Walking Tour: Wat een indrukken!

Onze gids vandaag is Edson. Ik schat hem een jaar of 27 en hij is woonachtig in de favela Rocinha. Het is een levendige jongen die midden in het leven staat. Meteen maakt hij woordgrapjes met ons en probeert hij ons voor de gek te houden. Hij houdt van het leven en is volgens mij altijd in voor een dolletje. Een dolletje dat vier jaar geleden zijn leven ingrijpend heeft verandert. Ik denk namelijk dat dit dolletje ervoor zorgde dat hij in aanraking kwam met de eigenaren van Brazil Expedition.

Bij Brazil Expedition hebben wij vandaag een Favela Walking Tour geboekt. En deze eigenaren hebben hem een opleiding gegeven tot tour-begeleider en Engelse lessen. Maar bovenal hebben zij hem een andere toekomst gegeven. Edson zal ons vandaag door de favela leiden. Hij kan dit omdat hij zelf uit Rocinha komt. Externe mensen zouden dit nooit kunnen doen. De inwoners moeten je kennen en vertrouwen.

Rocinha ligt in het zuiden van Rio de Janeiro en betekent zoveel als ‘kleine boerderij’. In de jaren 50 stonden hier slechts een paar kleine boerderijen omringd door het oerwoud dat tegenwoordig het Tijuca National Park heet. Het is één van de oudste favela’s van het land en dateert terug uit de jaren 70.

Rocinha is één van de ruim 785 favela’s in Rio. Het precieze nummer is niet aan te geven. De regering verwijdert er jaarlijks verschillende en aan de andere kant ontstaan er door de constante stroom van mensen van het arme noorden ook weer enkele. In Brazilië zijn er zelfs meer dan 6000 in en rondom de grote steden. In Rocinha favela wonen volgens de overheid bijna 70.000 mensen. Edson vertelt ons dat dit aantal eerder 200.000 mensen is en dat de overheid het aantal mensen lager inschat om het probleem minder groot te laten lijken.

Door dit aantal mag je het gerust een stad in een stad noemen en is er een eigen economie met eigen banken, winkelcentra, sportcomplexen, 2 clinics met zorg (veel meer als basis zorg is het niet), restaurantjes en een paar publieke schooltjes. Edson: ‘Door de scholen gaan tegenwoordig meer en meer kinderen een halve dag naar school. Vaak of een ochtend of een middag en dan een aantal keer per week. Het is niet veel maar er is in elk geval onderwijs. Zo krijgen de kinderen alleen Portugese les en rekenen. Educatie is het begin van een betere toekomst’.

Rocinha favela is omringd door rijke wijken. Dit maakt het contract tussen arm en rijk heel groot. Het brengt volgens Edson ook mogelijkheden met zich mee. Je zit hierdoor dicht op het werk en er wordt ook meer geïnvesteerd in deze favela door de overheid. In Rocinha zie je dit bijvoorbeeld terug door een verbeterde infrastructuur en een eigen busmaatschappij.

Toen het bekend werd dat het Wereld Kampioenschap Voetbal naar Rio de Janeiro zou komen in 2014 groeide de verwachting dat het leven in de favela’s zou verbeteren. Zo ook in Rocinha. De mensen waren erg teleurgesteld toen men zich realiseerde dat het geld bovenal in de stadions en infrastructuur rondom werd geïnvesteerd. De inwoners van Rocinha kwamen in opstand. De oude president Luiz Inácio Lula da Silva en Barrack Obama waren politieke vriendjes en zij regelden met Amerikaans geld verbeterde huizen in Rocinha. Hiervoor moesten heel veel bestaande huizen wijken en staat er nu een betonnen flat in de wijk die men tegenwoordig Obama City noemt. Er leidt ook een weg naartoe, Obama Road in de volksmond. Ik bespeur gemixte gevoelens als het gaat om dit pand.

Er zijn een aantal problemen in de favela. Zo is er een zeer slechte infrastructuur. Er loopt door de wijk slechts één hoofdstraat en vandaar uit krioelen allemaal kleine weggetjes links en rechts de bergen in. Ook ligt er een half open riool die we met eigen ogen hebben mogen aanschouwen. De dagen ervoor had het geregend dus het geur was nog te doen. Stel je eens voor als je in de zomer terugkomt naar dit riool! Ook houden de mensen veel huisdieren. Ze zijn gek op honden en katten maar daarom ligt alles wel bezaaid met poep. En natuurlijk gezondheid is een groot probleem. Je staat je er niet bij stil maar naarmate je lager in de favela komt merk je dat de zon steeds meer moeite heeft om door te dringen. Dit maakt het koud en vochtig. Vooral de ouderen zijn hiervan de dupe.

Overal in de favela is elektriciteit. Dit komt door een gigantische wirwar van kabels en draden die je letterlijk overal ziet hangen. Edson snapt zelf ook niet hoe het werkt maar het werkt om de een of ander manier. In de zomer komen echter de tekortkomingen naar boven. De mensen sparen voor airco’s om de verzengende hitte te weerstaan. Deze airco’s veroorzaken veel stroomstoringen. Verder zijn de overhangende kabels zijn bij slecht weer ook levensgevaarlijk. Ze schuren langs de huizen en bij regen komt het nog al eens voor dat er mensen geëlektrocuteerd worden. Dit is Edson een half jaar geleden nog overkomen. Gelukkig heeft hij er niets aan overgehouden.

Een gemiddeld gezin in een favela bestaat uit 16 personen. Zij leven op een zeer klein oppervlakte samen en dat is niet meer één kamer en één toilet. Als mensen voldoende geld hebben gespaard dan bouwen ze voor hun kinderen een verdieping boven op hun woning waar de kinderen dan hun eigen stekkie krijgen. Volgens Edson heeft Carnaval een grote invloed op de gezinnen. Jaarlijks is er een babyboom 9 maanden na de carnaval. Edson: ‘Omdat wij Brazilianen zeer gepassioneerd zijn?’ En dan zeg ik het nog netjes. Overigens is familie in de favela het allerbelangrijkste bezit en dit merk je aan hoe Edson het verwoord.

Het leven in een Favela wordt gecontroleerd door de Maffia. Zij bepalen de regels. Zo mag er bijvoorbeeld niemand (en dus ook wij toeristen niet) beroofd worden in een favela. Dit doe je buiten de favela. Hierdoor is er weinig criminaliteit (als je de maffia niet mee telt). Op een gegeven moment geeft Edson aan dat we geen foto’s meer mogen maken. We komen in een gedeelte dat ook een andere look en feel heeft. De huizen zijn mooi gekleurd en er loopt een redelijke weg door dit stuk van de favela. Op de hoek staat een man met een buis waar Edson even een praatje mee maakt. 50 meter verder mogen we weer foto’s maken. Edson: ‘We liepen net door een stuk waar de hoge bazen zich bevinden. De man met de buis die ik sprak is de persoon die op wacht staat en met de buis kan zijn maffiavrienden waarschuwen. Zie het al een soort WhatsApp voor de maffia’.

Sinds een aantal jaar heeft de overheid de zogenaamde Pacifier Police bedacht. Deze moeten de drugshandel beter onder controle krijgen. Dit heeft geresulteerd in meer conflicten en doden in Rocinha. Uiteindelijk zijn de inwoners de dupe. Edson: ‘Laatst was er een feest aan de rand van de stad. Waarschijnlijk had de politie via via gehoord dat er maffia aanwezig was. De Pacifier politie bestormde al schietend het feest en dit resulteerde in één dode en een aantal gewonden. Mijn vriend was één van die gewonden en werd door zijn hand geschoten’. Niemand van de politie of de maffia stierf die dag. Vroeger werden er ook weinig kinderen geronseld maar ook dit gebeurd meer en meer in de favela’s. Over de maffia zelf zegt Edson: ‘Het is een noodzakelijk kwaad en het is een kwaad dat moeilijk uit te roeien is. De overheid dat het geld beter in educatie kunnen stoppen. Maar dat is slechts mijn mening’.

In het begin noemde ik een favela een probleem. Aan het eind wil ik echter nuanceren. De mensen zijn trots op waar ze vandaan komen en wie ze zijn. Dit merk je aan de manier waarom Edson over zijn favela praat. Het is prachtig om te zien. Hij is bevlogen, passioneel en zeer betrokken bij de mensen die er wonen. Terwijl we door zijn wijk lopen wordt hij links en rechts door iedereen begroet. Mensen maken kort een praatje of schudden zijn hand. Nergens een slecht woord over de mensen. Edson: ‘Zelfs als mensen veel geld gaan verdienen en ze zouden kunnen verhuizen… zelfs dan blijven ze in de favela wonen. Ook ik woon er en ik denk niet dat ik er ooit zal vertrekken’.

Wij hebben ons geen moment onveilig gevoeld en we voelden zelfs de liefde van bepaalden mensen. Het heeft onze ogen geopend voor die andere kant van Rio de Janeiro. Door de media vaak bestempeld als een zwarte kant. Een kant waarvan wij nu zeggen dat iedereen deze eens gezien zou moeten hebben. Pas dan kan je erover oordelen.

Ter informatie: Wij hebben deze tour bij Brazil Expedition geboekt. De kosten waren R$ 90,- per persoon (juni 2016) en hiervoor krijg je een rondleiding te voet door en transport van en naar de favela. Een deel van dit geld zal overigens ten goede komen aan educatieve projecten in de favela.